Czy warto sporządzić testament?

Po śmierci pozostawiamy po sobie nie tylko wspomnienia, ale i konkretne dobra: mieszkanie, samochód, biżuterię. Choć generalnie wiemy, kto je prawnie odziedziczy, często nie podejmujemy wiążących decyzji w tym zakresie.

Spisując testament mamy możliwość swobodnego rozdysponowania naszym majątkiem tak aby zabezpieczyć przyszłość naszych najbliższych i sprawiedliwie podzielić nasz majątek. W testamencie znajduje wyraz stosunek spadkobierców do najbliższych, dbałość o rodzinny stan posiadania, troska o wspomożenie tych mniej zdolnych, czy upośledzonych.

Z praktyki wiemy, iż jeśli zmarły pozostawiłby po sobie testament, wiele spraw spadkowych byłoby krótszych i mniej bolesnych dla, często skłóconych, członków rodziny. To właśnie testament jest gwarancją, że po naszej śmierci nasz majątek zostanie rozdzielony zgodnie z naszą wolą. Dziedziczenie testamentowe ma bowiem pierwszeństwo i wola zmarłego zapisana w tym dokumencie jest spełniana, w większości przypadków, po jego myśli. Sporządzenie testamentu skraca także ewentualną konieczność badania sprawy spadkowej, a także potrzebę prowadzenie sprawy spadkowej przed sądem, co często trwa wiele lat. Testament upraszcza także sprawy spadkowe prowadzone za granicą które mogą trwać nawet kilkadziesiąt lat.

Testament to jedyny dokument w którym spadkodawca rozporządza majątkiem na wypadek śmierci. Jeśli nie zostawimy testamentu zastosowanie znajdą przepisy o dziedziczeniu ustawowym. Można uznać, iż dziedziczenie to oparte jest na dorozumianej woli spadkodawcy. Przy dziedziczeniu ustawowym bowiem majątek przechodzi na najbliższych krewnych oraz na małżonka. Prawo w wyraźny sposób określa grupy spadkodawców ustawowych, które kolejno – przy wyłączeniu poprzedniej – dochodzą do dziedziczenia po spadkodawcy. W pierwszym rzędzie powołane są do dziedziczenia dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Udziały tych współspadkobierców są równe. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeśli więc spadkodawca pozostawił czworo dzieci, małżonek otrzyma jedną czwartą spadku (cztery szesnaste), dzieci zaś po trzy szesnaste części spadku. Trzeba pamiętać o tym, iż małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy jedynie wtedy, gdy w chwili śmierci ustawodawcy pozostaje z nim w formalnym związku małżeńskim.

Przykład:
Pan Józef K. zmarł nagle. Miał żonę ale małżonkowie nie mieli dzieci. Posiadali wspólne mieszkanie. W takiej sytuacji, kiedy zmarły nie ma dzieci (i innych zstępnych, a więc wnuków, prawnuków itd.), kodeks cywilny przewiduje, że dziedziczy małżonek zmarłego i jego rodzice, a jeśli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy. Oczywiście, jeśli oboje rodzice nie żyją, ich udziały dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy. Zatem możliwa jest sytuacja kiedy majątek życia trzeba będzie oddać w ręce rodzeństwa zmarłego małżonka, a jedynym sposobem aby tego uniknąć jest sporządzenie testamentu i rozporządzenie swoim majątkiem.

Innym ważnym powodem dla którego warto sporządzić testament jest sytuacja gdy przyszły spadkodawca posiada małoletnie dzieci. Bowiem w przypadku gdy do kręgu spadkobierców należy dziecko, po wydaniu przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, pojawiają się problemy związane z działem spadku, ze sprzedażą odziedziczonej nieruchomości, czy też z wypłatą odziedziczonych pieniędzy z banku. Problemy te spowodowane są tym, że mimo, iż rodzice sprawują zarząd majątkiem swoich nieletnich dzieci, to jednak nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko (taką czynnością będzie na przykład sprzedaż nieruchomości wchodzącej w skład spadku).

Przykładowo, gdy spadek po zmarłym dziedziczy jego żona i nieletnie dziecko, a w skład spadku wchodzą pieniądze na rachunkach bankowych, bank nie będzie miał możliwości automatycznego wypłacenia środków w części należącej do małoletniego dziecka. Jeśli kwota pieniędzy przekracza zakres zwykłego zarządu do wypłaty środków konieczne będzie przedstawienie stosownego postanowienia sądu rodzinnego. Postanowienie takie będzie również wymagane gdy przedmiotem czynności będzie nieruchomość np. matka dziecka po nagłej śmierci męża będzie chciała sprzedać dom, w którym do tej pory mieszkali, bowiem rozporządzenie nieruchomością jest zawsze czynnością przekraczającą zwykły zarząd. Sąd może zaś w takich wypadkach wyrazić zgodę na wypłatę matce środków należących do dziecka bądź na zbycie nieruchomości lub też może wyznaczyć kuratora do przeprowadzenia takiej czynności.

Podkreślenia wymaga także instytucja zachowku – służy ona zabezpieczeniu interesów najbliższej rodziny w sytuacji, gdy spadkodawca na mocy testamentu rozdysponował swój majątek z ich pominięciem (w szczególności współmałżonka i dzieci). Wskazać tu należy, iż czym innym jest pominięcie w treści testamentu, czym innym natomiast wydziedziczenie. Osoba pominięta (nieuwzględniona) w treści testamentu może domagać się zapłaty zachowku, osoba skutecznie wydziedziczona w treści testamentu – już nie. Zgodnie z art. 991 kodeksu cywilnego: Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału. Tak sformułowany przepis oznacza, iż zachowek w pierwszej kolejności „przysługuje” zstępnym- czyli dzieciom (ewentualnie wnukom) spadkodawcy oraz małżonkowi. Zachowek jest zatem roszczeniem, które przysługuje dzieciom, małżonkowi i rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu.

Aby sporządzić testament nie musimy wcale udawać się do notariusza. Wystarczy, że sami napiszemy go w całości, ale co ważne: pismem ręcznym, nie maszynowym. Konieczne będzie także podanie daty sporządzenia testamentu, wreszcie – jego własnoręczne podpisanie. Jednakże warto się zastanowić, czy nie sporządzić testamentu u notariusza – szczególnie w przypadku, gdy chcemy zadysponować majątkiem o większej wartości lub na rzecz kilku osób. Podobnie w wypadku skomplikowanych dyspozycji testamentowych, gdy na przykład chcemy obciążyć spadkobiercę obowiązkiem spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz innej osoby (zapis) – na przykład ustanowienia służebności osobistej mieszkania, czy też nałożyć na niego inne obowiązki, choćby obowiązek opieki nad bliską osobą (polecenie).

W testamencie można zamieścić tzw. zapis windykacyjny, czyli postanowić, iż konkretna osoba odziedziczy po nas konkretny przedmiot – i to zarówno będąca spadkobiercą ustawowym jak i osoba zupełnie niespokrewniona, czyli najkrócej mówiąc: mieszkanie dla córki, działka dla syna, samochód dla brata, a kosiarka dla sąsiada. Dokonując zapisu windykacyjnego na rzecz konkretnej osoby – czegoś o znacznej wartości np. mieszkania (zwłaszcza, jeśli rzecz ta praktycznie wyczerpuje majątek spadkodawcy) nie można zapomnieć o instytucji zachowku, do którego uprawnieni są członkowie najbliższej rodziny spadkodawcy – w szczególności małżonek i dzieci (o tym powyżej). Co znaczące zapis windykacyjny można zamieścić tylko w testamencie mającym formę aktu notarialnego.

Sporządzenie testamentu ma niebagatelne znaczenie dla ludzi biznesu, przedsiębiorców czy właścicieli firm bowiem brak przygotowania do odejścia może skończyć się bardzo źle zarówno dla ich przedsiębiorstw jak i ich bliskich. Przede wszystkim testament znacząco zwiększa szanse na szybkie wyjaśnienie sytuacji (choćby przez zawarty w nim spis majątku) oraz pozwala powołać osobę, która zajmie się zarządzaniem dobytkiem zmarłego – pokieruje przedsiębiorstwem do czasu zakończenia postępowania spadkowego. Przedsiębiorca powinien również zwrócić uwagę, czy spadkobiercy będą chcieli się zajmować jego firmą i dogadają się z pozostałymi współwłaścielami.

Co powinien zawrzeć w testamencie przedsiębiorca lub właściciel firmy?

• wyznaczenie wykonawcy testamentu, który będzie zajmie się majątkiem, do czasu zakończenia sprawy spadkowej,
• spisanie składników majątku – przyspieszy to postępowanie sadowe,
• każdej osobie należy przekazać ściśle określony ułamek dobytku, a niekonkretne jego składniki,
• jeśli spadkobierca ma otrzymać konkretną rzecz z majątku należy dokonać tego w formie zapisu.

Oprócz powyższych istnieje wiele innych powodów, dla których warto spisać testament. Spadkodawca może:

• wyznaczyć opiekunów dla swoich dzieci,
• podarować prezenty rodzinie i przyjaciołom,
• utworzyć specjalny fundusz dla rodziny i wybranych krewnych,
• zapisać życzenia pogrzebowe,
• oddać spadek na cele charytatywne,
• oddać wyznaczonym przez siebie osobom biżuterię i rzeczy osobiste.

Więc jeśli chcemy uniknąć sporów rodzinnych po naszej śmierci i chcemy, by nasz majątek przypadł tym, którzy na niego naprawdę zasłużyli, sporządźmy testament.