Nieważność umowy kredytu frankowego: dochodzenie dodatkowych roszczeń przez banki i frankowiczów
Podstawowe roszczenia w związku z nieważnością umowy
Unieważnienie umowy kredytu frankowego rodzi konieczność wzajemnych rozliczeń pomiędzy bankiem a kredytobiorcą. W praktyce sądy orzekając o nieważności umowy, posługują się jedną z dwóch teorii określających sposób takiego rozliczenia.
Obecnie dominuje pogląd o prawidłowości tzw. teorii dwóch kondykcji. Została ona potwierdzona w niedawnej uchwale Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2024 o sygn. III CZP 25/22, w której wyraźnie wskazano, że w razie nieważności umowy „(…) powstają samodzielne roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron”.
Oznacza to, że frankowicze (konsumenci) mają prawo żądać od banku zwrotu wszystkich wpłat tytułem spłaconych rat kredytu oraz innych opłat okołokredytowych (m.in. prowizja, odsetki karne), a niekiedy także uiszczonych składek ubezpieczeniowych. Natomiast bank może żądać zwrotu kwoty udostępnionego kapitału.
Nieważność kredytu frankowego a dodatkowe roszczenia
Znaczna liczba przegranych spraw frankowych skłania banki do szukania nowych sposobów na uzyskanie od kredytobiorców dodatkowych kwot związanych z udzielonym kredytem. Niekiedy w następstwie wytoczenia powództwa przeciwko bankowi, ten w pierwszej kolejności wzywa frankowiczów do zapłaty kwot wykraczających poza zwrot rzeczywiście wypłaconego kapitału.
Ofensywna polityka banków prowadzi do pozywania kredytobiorców jeszcze przed prawomocnym stwierdzeniem nieważności umowy kredytu. Obecnie do najczęściej formułowanych żądań banku należą:
- wynagrodzenie za korzystanie z kapitału
- sądowa waloryzacja kapitału kredytu
- zwrot urealnionej wartości kapitału
Dodatkowe roszczenia banków: wynagrodzenie za korzystanie z kapitału
Banki argumentują swoje roszczenie tym, że unieważnienie umowy kredytu frankowego prowadzi do powstania nadmiernych korzyści finansowych po stronie kredytobiorców, którzy przez lata korzystali z kapitału wypłaconego przez bank. Instytucje kredytowe porównują przy tym uzyskane korzyści względem hipotetycznego kredytu w złotówkach, który pozwalałby na uzyskanie tej samej kwoty w warunkach rynkowych.
Należy wskazać, że koncepcja dochodzenia przez banki takiego wynagrodzenia od samego początku traktowana była raczej sceptycznie. Przeciwnicy tego pomysłu wskazywali na skutek, jaki powoduje przyznanie bankowi dodatkowego wynagrodzenia.
Słusznie zauważano, że utrata zarobku przez instytucję kredytową ze względu na nieważność umowy wynika z wprowadzonych przez banki wadliwych warunków, na jakich udzielano kredytów CHF. Kluczową kwestią pozostaje jednak to, czy to roszczenie pozostaje zasadne z punktu widzenia prawa oraz aktualnej linii orzeczniczej.
Korzystanie z kapitału: stanowisko TSUE korzystne dla frankowiczów!
Przełomowe dla kwestii dopuszczalności dochodzenia przez banki wynagrodzenia za korzystanie z kapitału było stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie o sygn. C-520/21.
TSUE jednoznacznie stwierdził, że banki nie mają prawa do żądania od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot nominalnej wartości kapitału wypłaconego z tytułu wykonania umowy oraz zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. Jako uzasadnienie podano, że takie żądanie podważałoby odstraszający skutek dyrektywy 93/13.
Stanowisko przyjęte przez Trybunał okazało się na tyle istotne, że znalazło odzwierciedlenie w rozstrzygnięciach wielu późniejszych spraw dotyczących konsekwencji unieważnienia umów kredytu frankowego, m.in. w wyroku z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie o sygn. C-140/22, postanowieniu z dnia 11 grudnia 2023 r. w sprawie o sygn. C-756/22, postanowieniu z dnia 12 stycznia 2024 r. w sprawie o sygn. C-488/23.
Korzystanie z kapitału i dodatkowe roszczenia: stanowisko Sądu Najwyższego
Analogicznie do stanowiska Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 25 kwietnia 2024 r. w sprawie o sygn. III CZP 25/22 stwierdził, że brak jest podstaw do dochodzenia przez bank roszczeń wykraczających ponad zwrot środków wypłaconych kredytobiorcy.
Oznacza to, że frankowicze nie muszą obawiać się dodatkowych kosztów związanych z unieważnieniem umowy kredytu. Uznanie, że banki uprawnione są do pobierania dodatkowego wynagrodzenia eliminowałoby odstraszający skutek wynikający z dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Byłoby to nie do zaakceptowania ze względu na konieczność przestrzegania przez sądy krajowe przepisów prawa uninego, w tym wspomnianej dyrektywy.
Roszczenia banków: waloryzacja kapitału/urealnionej wartości kapitału
Innym sposobem na otrzymanie od frankowiczów dodatkowych kwot jest dochodzenie przez bank waloryzacji kapitału. Głównym argumentem, na jakim banki opierają swoje żądania, jest spadek realnej wartości pieniądza, który miał miejsce od czasu przekazania frankowiczom kwoty kredytu.
Dodatkowo banki podkreślają wzrost wartości nieruchomości będącej przedmiotem kredytowania. W tym przypadku waloryzacja zwracanej kwoty kapitału ma za zadanie jedynie urealniać wartość udostępnionego kapitału, a nie stanowić dodatkowe wynagrodzenie.
Początkowo linia orzecznicza w tej kwestii zaczęła kształtować się po wspomnianym wcześniej wyroku TSUE z dnia 15 czerwca 2023 r. w sprawie o sygn. C-520/21. Wyrok nie odnosił się jednak w sposób wyraźny do dochodzenia przez banki zwrotu zwaloryzowanego świadczenia .
Brak jednoznacznej wykładni przyczynił się do dalszych niejasności i pozwolił instytucjom kredytowym rozwijać korzystne dla siebie interpretacje. Banki starały się tłumaczyć wyrok w ten sposób, że mimo zakazu żądania dodatkowego wynagrodzenia, dopuszczalne byłoby przeprowadzanie waloryzacji, która nie została jednoznacznie wykluczona.
Stanowisko TSUE w sprawie waloryzacji kapitału kredytu
Ponieważ kwestia dotycząca rozumienia zakazu dochodzenia przez bank dodatkowego wynagrodzenia budziła wątpliwości, stała ona się przedmiotem odrębnych rozważań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ostatecznie Trybunał zajął stanowisko w tej kwestii w wyroku z dnia 12 stycznia 2024 r. w sprawie o sygn. C-488/23. TSUE przyjął, że:
Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że:
w kontekście uznania za nieważną w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję kredytową, a to ze względu na to, że umowa ta zawierała nieuczciwe warunki, bez których nie mogła dalej obowiązywać, przepisy te stoją na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta, poza zwrotem kwot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz ustawowych odsetek za opóźnienie od dnia wezwania do zapłaty, rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji świadczenia wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej danego pieniądza po wypłaceniu tego kapitału rzeczonemu konsumentowi.
Zgodnie z tym stanowiskiem banki nie mogą dochodzić przeprowadzania przez sąd waloryzacji zwracanego kapitału ani przyznania im innej rekompensaty, której podstawą miałaby być zmiana wartości pieniądza, gdyż naruszałoby to gwarancje wynikające z dyrektywy 93/13. Z tego względu dochodzenie zwrotu kwot zwaloryzowanych traktowane jest analogicznie do roszczeń o dodatkowe wynagrodzenie.
Dochodzenie dodatkowego wynagrodzenia i waloryzacji kapitału przez frankowiczów
Wraz z liczbą spraw, w których banki decydowały się na żądanie od kredytobiorców zapłaty dodatkowego wynagrodzenia czy też waloryzacji kapitału w związku ze zmianą wartości pieniądza, pojawia się pytanie: czy z kolei frankowicze mają prawo do waloryzacji spłaconych rat kredytu?
W przywołanym wyroku z czerwca 2023 r. TSUE stwierdził, że domaganie się przez kredytobiorców dodatkowego wynagrodzenia jest dopuszczalne w świetle prawa unijnego, o ile pozwalają na to przepisy konkretnego państwa członkowskiego. Dodatkowym argumentem jest to, że frankowicze nie są odpowiedzialni za wprowadzenie nieuczciwych warunków do umowy, więc przyznanie im dodatkowego wynagrodzenia nie naruszałoby zasad dyrektywy 93/13.
Na ten moment polskie sądy nie wypracowały jednak spójnej linii orzeczniczej dotyczącej dochodzenia dodatkowego wynagrodzenia (rekompensaty) przez kredytobiorców. W związku z powyższym trudno jest przewidzieć, czy takie powództwa – i ewentualnie w jakim zakresie – będą uwzględniane przez sądy.
Dochodzenie dodatkowych świadczeń przez banki i kredytobiorców: podsumowanie
Podsumowując: banki w obliczu przegranych spraw frankowych intensywnie poszukują sposobów na uzyskanie dodatkowych kwot od frankowiczów. Jednak zarówno Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jak i orzecznictwo krajowe stanowczo sprzeciwiają się takim praktykom.
W przywołanych przez nas orzeczeniach TSUE podkreślił, że takie roszczenia banków naruszają zasady ochrony konsumentów wynikające z dyrektywy 93/13, której celem jest zapobieganie nieuczciwym praktykom umownym.
W świetle powyższych rozstrzygnięć kredytobiorcy mogą być spokojni — banki nie mają prawa żądać od nich dodatkowego wynagrodzenia ani waloryzacji kapitału. Obecna linia orzecznicza skutecznie zabezpiecza interesy kredytobiorców, eliminując ryzyko ponoszenia przez nich dodatkowych kosztów po unieważnieniu umowy kredytowej.
Umów się na darmową
rozmowę i dowiedz się,
jak możemy Ci pomóc!
Skontaktuj się z nami
Plac Powstańców Śląskich 8/3
53-314 Wrocław
tel: 71 333 90 90
mail: kancelaria@chudzikowski.pl
Kancelaria Chudzikowski S.K.A.
NIP 899-291-43-44
Pl. Powstańców Śląskich 8/3 53–314 Wrocław
Nr konta w Nest Banku 24 2530 0008 2041 1071 5731 0001