Fundacja rodzinna a nieruchomości rolne (nabycie, zbycie, prowadzenie gospodarstwa)

Tylko przez kilka miesięcy obowiązujące przepisy były bardzo liberalne w kwestii obrotu gruntami rolnymi przez fundacje rodzinne. Do 4 października 2023 r. szereg ograniczeń z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (UKUR) nie dotyczył fundatorów i beneficjentów fundacji rodzinnych. Po pierwsze zasady nabycia gruntów rolnych wyłącznie przez rolnika indywidualnego nie stosowało się do: fundacji rodzinnej (jeśli grunt rolny wnoszony był przez fundatora), a także beneficjenta będącego osobą bliską fundatora (jeśli nabywał grunt od fundacji rodzinnej). Ponadto w stosunku do fundacji rodzinnej zastosowania nie miała zasada pierwokupu przez KOWR na rzecz Skarbu Państwa. Uszczegóławiając – jeżeli fundacja rodzinna zbywała nieruchomość rolną na rzecz beneficjata wchodzącego w krąg osób bliskich fundatora, norma stanowiąca o prawie pierwokupu na rzecz Skarbu Państwa nie miała zastosowania.

Niestety ustawodawca bardzo szybko zmienił zdanie, znosząc powyższe udogodnienia Ustawą z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 5 października 2024, tym samym od tego momentu do fundacji rodzinnej ponownie stosuje się przepisy ogólne Ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (dalej jako: UKUR).

Chcesz założyć fundację rodzinną? Napisz do nas!

Czy Fundacja Rodzinna może w ogóle prowadzić gospodarstwo rolne?

Tak, choć nie w pełnym i dowolnym zakresie. Na prowadzenie działalności gospodarczej przez fundacje rodzinne pozwala ustawa o fundacji rodzinnej, jednak w sposób ograniczony, a konkretne, wybrane przez ustawodawcę dozwolone aktywności gospodarcze, wymienione są enumeratywnie w przywołanym akcie prawnym. I tak też w odniesieniu do fundacji rodzinnych art. 5 ust. 1 pkt. 7 stanowi:

Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2023 r. poz. 221) tylko w zakresie:
[…]
produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu

Należy jednak podkreślić, że fundacji rodzinnej prowadzącej gospodarstwo rolne nie można utożsamiać z pojęciem rolnika indywidualnego, ten bowiem zgodnie z wolą ustawodawcy musi być osobą fizyczną, fundacja rodzina to natomiast osoba prawna.

Nabycie i zbycie nieruchomości rolnej przez Fundację

Od momentu wejścia w życie noweli przywołanych już wyżej ustaw do obrotu nieruchomościami rolnymi przez fundacje rodzinne należy stosować przepisy ogólne (tak jak do innych podmiotów).

Jeżeli więc fundacja ma zamiar nabycia nieruchomości rolnej czy to przez:

1) wniesienie na pokrycie funduszu założycielskiego/darowiznę fundatora, czy też

2) obrót gospodarczy (np. umowa sprzedaży z podmiotem trzecim),

musi uzyskać zgodę Dyrektora Generalnego KOWR. Wyłączenia od tej zasady zawiera art. 2a ust. 3 UKUR (ze względu na objętość normy odsyłamy do treści ustawy). Skutkiem tego Skarb Państwa może skorzystać z prawa pierwokupu lub prawa nabycia (w zależności czy nieruchomość nabywana jest w drodze umowy sprzedaży, czy przez inną czynność prawną).

Przepisy UKUR stosuje się również w przypadku zbycia nieruchomości rolnej przez fundację rodzinną. Z tego względu zbycie możliwe jest dopiero po 5 latach od momentu jej nabycia (bez względu na to, czy nabyto ją w drodze umowy sprzedaży czy darowizny), chyba że aktualizują się wyłączenia z art. 2b ust. 4 UKUR lub zgodę na zbycie wyrazi Dyrektor Generalny Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (dalej jako: KOWR).

Nabycie nieruchomości rolnej przez beneficjenta Fundacji Rodzinnej

Beneficjenci fundacji rodzinnych od 5 października 2023 r nie korzystają ze zwolnień i włączeń co znaczy, że aby nabyć nieruchomość rolną spełnić muszą wszystkie warunki określone w ustawie. Jeżeli więc fundacja przekazać chce nieruchomość rolną na rzecz jednego ze swoich beneficjentów musi on:

być rolnikiem indywidualnym (jeżeli wielkość nieruchomości przekracza 0,3 ha) lub uzyskać zgodę Dyrektora Generalnego KOWR;
ponadto beneficjent związany będzie obowiązkami z 2b ust. 1 i 2 UKUR.

Jeżeli interesuje Cię tematyka fundacji rodzinnych lub rozważasz jej założenie zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Prawną Chudzikowski. Nasi specjaliści rozwieją Państwa wątpliwości oraz pomogą we wszelkich aspektach związanych z tematyką fundacji rodzinnych.