Grudniowe orzeczenia TSUE — podsumowanie
Grudzień był dla frankowiczów niezwykle intensywnym miesiącem w kontekście prowadzonych sporów z bankami. Pod koniec 2023 r. zapadły aż trzy orzeczenia TSUE, odnoszące się do istotnych kwestii w sprawach frankowych. Co więcej — wszystkie rozstrzygnięcia są korzystne dla kredytobiorców, umacniając ich pozycję w postępowaniach sądowych. Orzeczenia TSUE dotyczące kredytobiorców CHF zapadły odpowiednio w sprawach: C-140/22 (7 grudnia), C-756/22 (11 grudnia), C-28/22 (14 grudnia). Poniżej przedstawiamy najważniejsze wnioski Trybunału.
1) Wyrok TSUE z dnia 7 grudnia 2023 r. w sprawie C-140/22
Oświadczenie o skutkach nieważności:
W wyroku tym TSUE przede wszystkim podkreślił, że nie można uzależniać uznania umowy za nieważną od złożenia przez konsumenta sformalizowanego oświadczenia przed sądem. Wymóg taki byłby sprzeczny z unijną dyrektywą 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Trybunał wskazał, że sąd krajowy jest obowiązany do zbadania z urzędu nieuczciwych warunków umownych, nie czekając na oświadczenie konsumenta w tym zakresie.
W ocenie Trybunału nałożenie na konsumenta obowiązku złożenia sformalizowanego oświadczenia mogłoby podważyć odstraszający skutek dyrektywy. Zachęcałoby to banki do odrzucania pozasądowych żądań konsumentów dotyczących nieważności nieuczciwych warunków.
Odsetki dla frankowiczów:
Chociaż nie wynika to wprost z treści orzeczenia TSUE, to jednak interpretując treść wyroku, można dojść do wniosku, że intencją Trybunału było odrzucenie wymogu, aby skutki roszczenia o unieważnienie umowy następowały dopiero od momentu złożenia przez kredytobiorcę stosownego oświadczenia przed sądem.
Odnosząc to do kwestii odsetek — już od momentu wezwania banku do zapłaty, powołując się na nieważność umowy kredytu, a najpóźniej po doręczeniu bankowi pozwu, sąd powinien uwzględnić na rzecz konsumenta ustawowe odsetki za opóźnienie.
2) Postanowienie TSUE z dnia 11 grudnia 2023 r. w sprawie C-756/22
Roszczenia banku o sądową waloryzację:
W postanowieniu TSUE odniósł się do roszczeń banku wykraczających poza zwrot wypłaconego kapitału. Postanowienie potwierdza wcześniejsze stanowisko Trybunału zawarte w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. (C-520/21), zgodnie z którym prawo Unii Europejskiej stoi na przeszkodzie, aby banki mogły żądać od kredytobiorców dodatkowych świadczeń, w tym wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Z drugiej strony nie ma prawnych przeszkód, aby frankowicze mogli dochodzić od banku takich dodatkowych świadczeń (rekompensaty).
Trybunał wskazał, że w razie uznania umowy zawartej przez bank z konsumentem za nieważną z uwagi na obecność w niej niedozwolonych postanowień, nie można stosować interpretacji „zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wypłacony na poczet wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty”.
W swoim postanowieniu, TSUE podkreślił, że po uznaniu umowy kredytu za nieważną, banki nie mają prawa domagać się od konsumentów zwrotu innych kwot niż wypłacony im kapitał. Należy przez to rozumieć, że kredytobiorcy nie powinni być obciążani waloryzacją kapitału kredytu, której to w ostatnim czasie próbują dochodzić banki.
3) Wyrok TSUE z 14 grudnia 2023 r. w sprawie C-28/22
Termin przedawnienia roszczeń banku
Zgodnie z powołanym wyrokiem rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia roszczeń banku nie można przeciągać do dnia, w którym umowa kredytowa staje się trwale bezskuteczna. Termin przedawnienia roszczeń konsumenta wynikających z nieważności umowy rozpoczyna bieg w chwili, w której dowiedział się on lub powinien dowiedzieć się o nieuczciwym charakterze postanowień powodujących tę nieważność. Zdaniem TSUE odmienne ustalenie terminu przedawnienia roszczeń banku prowadziłoby do nieuzasadnionego zróżnicowania środków prawnych przysługujących przedsiębiorcy i konsumentowi, na korzyść banku. Przede wszystkim znacznie wydłużyłby się okres, w którym bank mógłby pozwać frankowiczów. Ponadto TSUE podkreślił, że: „(…) taka asymetria może podważać skutek zniechęcający, jaki art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w związku z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy zamierzał powiązać ze stwierdzeniem nieuczciwego charakteru warunków znajdujących się w umowach zawieranych z konsumentami przez przedsiębiorcę”.
Ograniczenie okresu przedawnienia roszczeń banków sprzyja skuteczniejszej ochronie prawnej konsumentów, eliminując ewentualne długotrwałe zagrożenie prawne. Stanowisko TSUE przeciwdziała m.in. wydłużaniu przez banki etapu pozasądowego poprzez przedłużenie negocjacji, celem przedawnienia terminu roszczeń konsumenta.
Zarzut zatrzymania
W wyroku TSUE odniósł się też do podnoszenia przez banki zarzutu zatrzymania. Trybunał wskazał, że w sytuacji, gdy umowa kredytowa przestaje być wiążąca po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, powołanie się przez bank na prawo zatrzymania względem klienta, mające na celu pozbawienie konsumenta odsetek za opóźnienie jest sprzeczne z dyrektywą 93/13/EWG. Swoją decyzję umotywował tym, że:
„Skuteczność ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 93/13 byłaby zagrożona, gdyby konsumenci ci, powołując się na prawa, które wywodzą z tej dyrektywy, byli narażeni na ryzyko nieotrzymania odsetek za opóźnienie od kwot, które powinny im zostać zwrócone ze względu na nieważność takiej umowy od momentu upływu terminu nałożonego na przedsiębiorcę do wykonania świadczenia, po tym jak przedsiębiorca ten otrzyma wezwanie do zwrotu tych kwot”.
Stanowisko TSUE nie zakazuje, lecz znacznie ogranicza uprawnienie banków do korzystania z zarzutu zatrzymania. W ślad za powołanym wyrokiem, w przypadku zgłoszenia takiego zarzutu przez bank, odsetki za opóźnienie należne kredytobiorcom nadal będą naliczane. Wyrok może znacznie ograniczyć liczbę zgłaszanych przez banki zarzutów zatrzymania oraz przyczynić się do przyspieszenia postępowania w sprawach frankowych.
Po grudniowych orzeczeniach TSUE konsumenci zyskują znaczną przewagę na drodze sądowej. Przede wszystkim frankowicze mogą liczyć na wymierne korzyści w postaci m.in. naliczania odsetek za opóźnienie już od dnia wezwania banku do zapłaty i niewstrzymywanie ich w przypadku zgłoszenia przez przedsiębiorcę zarzutu zatrzymania. Prokonsumencka postawa Trybunału Sprawiedliwości UE przyczynia się do zrównoważenia interesów kredytobiorców i instytucji bankowych, a także wpływa na ujednolicenie się korzystnego dla kredytobiorców orzecznictwa krajowego.
Skontaktuj się z nami
Plac Powstańców Śląskich 8/3
53-314 Wrocław
tel: 71 333 90 90
mail: kancelaria@chudzikowski.pl
Kancelaria Chudzikowski S.K.A.
NIP 899-291-43-44
Pl. Powstańców Śląskich 8/3 53–314 Wrocław
Nr konta w Nest Banku 24 2530 0008 2041 1071 5731 0001
Kancelaria Chudzikowski S.K.A. | kontakt: kancelaria@chudzikowski.pl | 2023 © all rights reserved