Sankcja kredytu darmowego (SKD). Jak kształtuje się sytuacja polskich kredytobiorców?

Wraz z publikacją raportów za 2024 rok przez banki notowane na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, można było wyraźnie zaobserwować, że początkowe twierdzenia przedstawicieli kredytodawców o tym, że tematyka sankcji kredytu darmowego to nie stanowi prawdziwego problemu dla sektora finansowego, nie znajdują pokrycia w rzeczywistości.

Dla przypomnienia, z sankcji kredytu darmowego może skorzystać konsument w przypadku, gdy bank nie określi istotnych postanowień umowy kredytowej lub nie dopełni obowiązków informacyjnych związanych z jej zawarciem. Po zastosowaniu sankcji kredytodawca nie będzie uprawniony do pobierania od konsumenta prowizji, odsetek czy innych kosztów kredytowych.

Według informacji opublikowanych przez serwis Bankier.pl, wobec wszystkich banków z GPW toczą się już postępowania sądowe związane z roszczeniami opartymi o SKD. Związek Banków Polskich potwierdził, że na koniec 2024 r., banki uczestniczyły już prawie w 15 tysiącach takich sporów.

Co z Sankcją Kredytu Darmowego po wyrokach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej?

Z początkiem 2025 roku zapadły dwa istotne rozstrzygnięcia TSUE, które mogą wzmocnić ochronę polskich konsumentów powołujących się na sankcję w sporze z bankami. W wyroku z dnia 23 stycznia 2025 r., zapadłym w sprawie Slovenská sporiteľňa (Informacje w umowach o kredyt konsumencki), sygn. C-677/23, Trybunał orzekł, że założenia przyjęte do obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO) muszą być wyraźnie wskazane w umowie o kredyt i nie wystarczy w tym względzie, aby konsument mógł je sam zidentyfikować, analizując warunki tej umowy. Dzięki temu konsument powinien mieć możliwość zweryfikowania z jakimi korzyściami i zobowiązaniami będzie wiązać się zawarcie umowy.

Stanowisko Trybunału zostało niejako potwierdzone kolejnym orzeczeniem – z dnia 13 lutego 2025 r., sygn. C-472/23. Naruszeniem obowiązków informacyjnych będzie każde nieprecyzyjne lub nieprawidłowe wskazanie w treści umowy, kosztów, które konsument będzie obowiązany do ponoszenia w wykonaniu umowy. Ma to znaczenie zwłaszcza w przypadku RRSO, zarówno poprzez zawyżenie, jak i zaniżenie wartości wskaźnika, jeżeli w wyniku błędnego podania tej informacji konsument nie byłby w stanie ocenić rzeczywistego kosztu kredytu.

Co więcej, Trybunał zwrócił uwagę również na sposób, w jaki niektóre banki formułują warunki zmiany opłat i prowizji. Za nieprawidłowe uznano wymienianie pewnych okoliczności, których zaistnienie ma uzasadniać podwyższenie opłat, a które nie są zrozumiałe, ani jednoznacznie czytelne dla przeciętnego konsumenta. W licznych umowach banki powołują się w szczególności na tak nieostre czynniki, jak zmienne warunki ekonomiczne w kraju, zmiana sytuacji prawnej w szerokim znaczeniu, czy wskaźniki na które bezpośrednio wpływ może mieć sam bank, jak „wzrost pracochłonności” przy świadczeniu usług.

Na kolejne rozstrzygnięcia w tej materii przyjdzie jeszcze poczekać, ponieważ, jak informowaliśmy w poprzednim artykule, banki podejmują skuteczne działania mające na celu niedopuszczenie do rozpoznawania przez Trybunał kolejnych spraw dotyczących SKD („Dlaczego banki proponują refinansowanie kredytów?”) i na skutek uznania powództw lub zawarcia ugód, część zapytań kierowanych do Trybunału w „polskich” sprawach, zostało wycofanych.

Niezależnie od TSUE, sankcją z ustawy o kredycie konsumenckim zajmie się również Sąd Najwyższy, który 23 stycznia 2025 r. opublikował komunikat o przyjęciu do rozpoznania zagadnień prawnych dotyczących ustalenia końca terminu na złożenie oświadczenia o skorzystaniu z sankcji, dopuszczalności naliczania przez banki odsetek od skredytowanych kosztów czy skutków błędnego wskazania RRSO w umowie.

Czekać czy działać? Co powinni zrobić kredytobiorcy?

W przypadku sankcji kredytu darmowego zwłoka jest wysoce niewskazana – ustawodawca ograniczył możliwość skorzystania z tej instytucji do roku od wykonania umowy. Z tego względu kredytobiorca, który nabierze wątpliwości co do treści swojej umowy kredytu, powinien zweryfikować prawidłowość jej zapisów z profesjonalistami.

Należy pamiętać, że niedochowanie terminu na rozpoczęcie dochodzenia roszczeń może pozbawić prawa do rekompensaty nawet, gdy umowa zawierała poważne uchybienia!