Umowa o roboty budowlane — jak może i powinien zabezpieczyć się podwykonawca?

Podwykonawca na budowie jest nie mniej ważny niż inwestor lub główny wykonawca. Rzadko się zdarza, że główny wykonawca wszelkie prace wynikające z zawartej umowy o roboty budowlane wykonuje samodzielnie. Najczęściej te specjalistyczne, np. wykonanie instalacji elektrycznych bądź hydraulicznych są powierzane innym podmiotom, z którymi główny wykonawca zawiera umowę o podwykonawstwo.

Obsługując w Kancelarii klientów-podwykonawców, dostajemy często zapytania o to, jak mają się oni zabezpieczyć w umowie przed nieuczciwym głównym wykonawcą, który po otrzymaniu wynagrodzenia za robotę budowlaną od inwestora nie zapłaci za wykonane prace podwykonawcy. W większości sytuacji podwykonawca jest zabezpieczony poprzez solidarną odpowiedzialność inwestora z głównym wykonawcą o zapłatę podwykonawcy.

Poniżej przybliżymy jak prawidłowo skonstruować umowę o podwykonawstwo, aby jak najpełniej zabezpieczyć podwykonawcę.

Umowa z podwykonawcą na gruncie przepisów prawa polskiego

Nowelizacją Kodeksu Cywilnego z dnia 7 kwietnia 2017 r. rozbudowano przepis art. 647¹ stanowiący o umowie z podwykonawcą. Wskazany przepis przede wszystkim wprowadza odpowiedzialność solidarną inwestora wraz z głównym wykonawcą pod warunkiem uprzedniego zgłoszenia podwykonawcy inwestorowi i braku sprzeciwu inwestora. Inwestor ponosi odpowiedzialność wyłącznie do wysokości wynagrodzenia należnego głównemu wykonawcy, a postanowienia sprzeczne z przepisem art. 647¹ k.c. są nieważne.

Umowa pomiędzy głównym wykonawcą a podwykonawcą powinna zostać zawarta na piśmie do celów dowodowych, natomiast zarówno zgłoszenie podwykonawcy inwestorowi, jak i sprzeciw inwestora na podwykonawcę muszą być zawarte na piśmie pod rygorem nieważności.

Odpowiedzialność solidarna inwestora względem podwykonawcy

zgłoszenie szczegółowego zakresu robót przez podwykonawcę bądź głównego wykonawcę i brak sprzeciwu inwestora w ciągu 30 dni lub

określenie w umowie przez inwestora i głównego wykonawcę szczegółowego przedmiotu robót przez oznaczonego podwykonawcę.

Zgłoszenie robót podwykonawcy inwestorowi musi nastąpić na piśmie, pod rygorem nieważności, przed ich rozpoczęciem. Jak wskazano powyżej, zgłoszenia może dokonać zarówno podwykonawca jak i inwestor, a zgłoszenia mogą na siebie nachodzić. Inwestor może zarówno wyrazić zgodę milcząco poprzez brak wniesienia sprzeciwu w ciągu 30 dni, jak i zgodzić się bezpośrednio na wykonywanie przez podwykonawcę. Wyłączenie konieczności zgłoszenia zachodzi w momencie, kiedy umowa wiążąca inwestora z głównym wykonawcą zawiera szczegółowe postanowienia dotyczące wykonywanych prac przez oznaczonego podwykonawcę.

Aby inwestor odpowiadał solidarnie z głównym wykonawcą za wynagrodzenie należne podwykonawcy, musi on być poinformowany także o zakresie wykonywanych przez niego prac. Jest to ważne w szczególności prac dodatkowych, których konieczność wykonania wyniknęła w trakcie realizowania przez podwykonawcę robót budowlanych.

Inwestor powinien zostać także poinformowany o zakresie prac dodatkowych przed ich rozpoczęciem przez podwykonawcę. We wskazanej sytuacji inwestorowi również przysługuje prawo do wniesienia sprzeciwu w ciągu 30 dni oraz zgoda milcząca bądź bezpośrednia.

Umowa o roboty budowlane —jak prawidłowo zabezpieczyć podwykonawcę?

Podstawową formą zabezpieczenia wynagrodzenia podwykonawcy w umowie o roboty budowlane zawieranej z głównym wykonawcą jest wcześniej wspominany przepis art. 647¹ § 1 k.c. stanowiący o odpowiedzialności solidarnej inwestora i głównego wykonawcy za wypłatę podwykonawcy wynagrodzenia za wykonane roboty. Zgłoszenie podwykonawcy inwestorowi oraz ewentualny sprzeciw inwestora w ciągu 30 dni następuje przed przystąpieniem podwykonawcy do robót budowlanych.

Wskazane zgłoszenie może być dokonane zarówno przez głównego wykonawcę jak i podwykonawcę, a ponadto zgłoszenia mogą na siebie nachodzić. Wobec tego zabezpieczenie wypłaty podwykonawcy wynagrodzenia może nastąpić przez jego samodzielne zgłoszenie się do inwestora nawet wtedy, kiedy główny wykonawca był zobowiązany w umowie do dokonania tej czynności. Należy pamiętać, że zgłoszenie i sprzeciw musi być sporządzone w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Podwykonawca powinien także dopilnować, aby w zgłoszeniu kierowanym do inwestora był zawarty pełny zakres jego prac. W przypadku prac dodatkowych, których konieczność wykonania pojawiła się później, one także podlegają zgłoszeniu . W przypadku sporu o zapłatę inwestor może się uchylić od odpowiedzialności w zakresie prac, o których nie został poinformowany.

Podwykonawca może także zażądać przy sporządzaniu umowy z głównym wykonawcą, aby ten dołączył do niej oświadczenie inwestora o zgodzie na podjęcie przez niego robót budowlanych. Opcjonalnie podwykonawca może zawrzeć w umowie z głównym wykonawcą zabezpieczenie swojego roszczenia np. wekslem.

Na jakie postanowienia w umowie o podwykonawstwo zwracać uwagę?

Art. 647¹ § 6 k.c. zastrzega, że postanowienia umowne sprzeczne z treścią paragrafów 1-5 są nieważne. Wobec tego postanowieniem nieważnym w umowie o podwykonawstwo będzie wyłączenie odpowiedzialności inwestora za brak zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy. Niedozwolony będzie również np. zapis stanowiący o odpowiedzialności inwestora w kwocie niższej niż ta, która została wypłacona głównemu wykonawcy przykładowo. Umownym postanowieniem niedozwolonym będzie przykładowo:

„Główny Wykonawca dokonuje rozliczenia za wykonane roboty bezpośrednio z Inwestorem. Podwykonawcy nie przysługuje roszczenie o solidarną zapłatę wynagrodzenia względem Inwestora”.

Z kolei postanowieniem zabezpieczającym podwykonawcę będzie takie, które wprost wskazuje na możliwość wyrażenia milczącej zgody inwestora na podwykonawcę:

„Wykonawca powierza wykonanie określonych niniejszą umową prac Podwykonawcy na zasadach określonych w art. 647(1) Kodeksu cywilnego. W przypadku niewniesienia sprzeciwu przez Inwestora w ustawowym terminie 30 dni Strony uznają, że zgłoszony Podwykonawca jest zaakceptowanym przez Zamawiającego.”.

Podwykonawca przy zawieraniu umowy z głównym wykonawcą w większości przypadków otrzyma od niego wzorzec umowy. Należy szczególnie zwrócić uwagę na każde zapisane postanowienie, ponieważ wzorzec przedstawiony przez głównego wykonawcę ma w pierwszej kolejności zabezpieczać jego interesy. Postanowienia umowy o podwykonawstwo mogą być ustalane przez obie strony w drodze negocjacji, stąd warto zwracać uwagę na niekorzystne zapisy i podejmować próby modyfikacji ich brzmienia.

Umowa o roboty budowlane — podsumowanie

Umowa o roboty budowlane jest specyficzną umową nazwaną regulowaną przez Kodeks Cywilny ze względu na przedmiot, który ona reguluje. Dobrze sporządzona umowa o podwykonawstwo wyklucza wieloletnie postępowanie sądowe o zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia za wykonane przez niego roboty.

Przedstawiane przez głównych wykonawców podwykonawcom wzorce umowne nierzadko zawierają postanowienia, które wpływają negatywnie na sytuację prawną i faktyczną podwykonawcy. Stąd niezbędna jest znajomość praw przysługujących podwykonawcy tak, aby mógł on skutecznie dochodzić swoich roszczeń z tytułu wykonanych robót nie tylko od głównego wykonawcy, ale także i od inwestora, który na gruncie Kodeksu Cywilnego odpowiada solidarnie do wysokości wynagrodzenia wypłaconego głównemu wykonawcy.