Czy można uzyskać odszkodowanie
za przejęcie gruntów leśnych po 1944 r.?

W odniesieniu do zagadnienia dotyczącego wypłaty ewentualnego odszkodowania za przejęcie gruntów leśnych dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o przeprowadzeniu reformy rolnej z dnia 6 września 1944 r. (bo o tym będzie mowa) to wskazać należy, iż obecnie można domagać się odszkodowania, jeżeli grunty leśne zostały przejęte wbrew postanowieniom tego dekretu. Co do odszkodowań za grunty przejęte zgodnie z w/w dekretem to prawodawca wciąż nie uchwalił przepisów wykonawczych, które pozwoliłby na realizację uprawnień, o których mowa w ustawie z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz.U. Nr 97, poz. 1051 ze zm.), dalej jako „Ustawa”, natomiast jeżeli przepisy takie zostaną uchwalone to również dochodzenie odszkodowań dodatkowo na tej podstawie stanie się możliwe.

Analizując szczegółowo to zagadnienie, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na fakt, iż zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem zajęcia wymienionych w dekrecie gruntów nie były bezprawne. Grunty wskazywane w dekrecie to:

,a zatem zajęcie tych gruntów było zgodne z jego postanowieniami i prawem.

Należy rozważyć czy podstawą ewentualnego roszczenia może być art. 7  ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju (Dz.U. Nr 97, poz. 1051 ze zm.).

Na gruncie aktualnego stanu prawnego wydanie aktu normatywnego może stanowić podstawę deliktowej odpowiedzialności Skarbu Państwa, przewidzianej w art. 417¹ § 1 KC, natomiast  brak jest podstaw do zastosowania tej podstawy odpowiedzialności do aktów prawnych uchwalonych przed wejściem w życie Konstytucji RP, nie wyłączając dekretów wydanych przez PKWN po drugiej wojnie światowej. Niestety legislacyjna działalność PKWN nie podlega weryfikacji aktualnie obowiązującymi instrumentami kontroli konstytucyjnej, zaś skutki, które spowodował Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej nie mogą być obecnie uznane za wywołane bezprawnie.

W dalszej kolejności należy rozważyć meritum sprawy tj. fakt czy podstawą ew. roszczenia może być art. 7 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju lub ew. art. 417 KC w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji.

W orzecznictwie, zarówno powszechnym jak i SN, w zasadzie jednoznacznie przyjmuje się, że art. 7 Ustawy nie stanowi źródła prawa podmiotowego dla osób fizycznych w nim wymienionych ani obowiązku wydania odrębnych przepisów, o których mowa w tym artykule (tak np.: uchwała SN z dnia 20 grudnia 2012 r., III CZP 94/12 czy wyrok SN z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 345/12). Zgodnie z art. 1 pkt 3 Ustawy do strategicznych zasobów naturalnych kraju zalicza się lasy państwowe. Natomiast art. 7 tej Ustawy stanowi, że roszczenia osób fizycznych, byłych właścicieli lub ich spadkobierców, z tytułu utraty własności zasobów wymienionych w art. 1, zaspokojone zostaną w formie rekompensat wypłaconych ze środków budżetu państwa na podstawie odrębnych przepisów (Art. 7: Roszczenia osób fizycznych, byłych właścicieli lub ich spadkobierców, z tytułu utraty własności zasobów wymienionych w art. 1, zaspokojone zostaną w formie rekompensat wypłaconych ze środków budżetu państwa na podstawie odrębnych przepisów.). Analiza treści art. 7 Ustawy uzasadnia wniosek, że niestety nie zawiera on wszystkich niezbędnych elementów decydujących o powstaniu prawa podmiotowego w postaci roszczenia. Odnośnie do elementów podmiotowych roszczenia z art. 7 można tylko precyzyjnie określić podmiot zobowiązany, tj. Skarb Państwa. Przepis ten nie wskazuje jednak precyzyjnie adresatów uprawnienia.

Następnie należy rozważyć ew. wystąpienie odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za zaniechanie legislacyjne – zarówno na podstawie obecnie obowiązującego art. 417¹ § 4 KC, jak również ew. art. 417 KC w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji interpretowanego z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r., SK 18/00. Z analizy treści przepisów oraz orzecznictwa wskazać należy, iż można przyjąć taką odpowiedzialność jedynie wówczas, gdy z przepisów wynika skonkretyzowany obowiązek wydania aktu normatywnego. W takim przypadku wymagane jest także, aby przepis, nakładający obowiązek wydania odpowiednich przepisów, określał pewną minimalną treść składającą się na prawo podmiotowe, w szczególności adresatów uprawnionych do dochodzenia roszczenia i zobowiązanych do spełnienia świadczenia składającego się na treść roszczenia, jak również jego zakres. Wykładnia logiczno-językowa art. 7 Ustawy nie prowadzi do wniosku, aby został w tym przepisie wyartykułowany obowiązek wydania określonych przepisów dotyczących rekompensat, skoro użyto w nim sformułowania, że roszczenia wymienionych w nim osób fizycznych „zaspokojone zostaną w formie rekompensat wypłacanych ze środków budżetu państwa na podstawie odrębnych przepisów”. W przepisie tym nie zawarto także delegacji ustawowej do wydania odpowiednich rozporządzeń wykonawczych z określeniem zakresu tej regulacji.

Dotychczasowe rozważania uzasadniają konkluzję, że art. 7 Ustawy nie zawiera normy prawnej, z której wynikają określone prawa bądź obowiązki podmiotów prawa składające się na treść prawa podmiotowego w postaci roszczenia, jak również nie zawiera normy nakładającej obowiązek wydania przepisów, o których w nim mowa, dotyczących rekompensat.

Co ważne istnieje możliwość dochodzenia odszkodowań za nieruchomości, które zostały przejęte wbrew ówczesnym przepisom np. w przypadku przejęcia ziemi o mniejszej niż 100 ha bądź 50 ha bowiem prawo zezwalało na przejęcie nieruchomości, ale tylko gdy miały one określoną powierzchnię bądź należały do określonych grup osób. Jednak zgromadzenie dowodów, które mogłyby stanowić podstawę orzekania dla sądu jest bardzo trudne, a czasami wręcz niemożliwe.

Grunty leśne mogły zostać przejęte również na podstawie Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa, który to w art. 1 ust. 1 stanowił: „Lasy i grunty leśne o obszarze ponad b) grunty deputatowe administracji i straży 25 ha, stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych i prawnych przechodzą na własność Skarbu Państwa.”. W przypadku przejęcia nieruchomości na podstawie tego dekretu sytuacja jest analogiczna do wskazanej powyżej dotyczącej nieruchomości przejętych na podstawie Dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej.