Rozważań o dokumentacji medycznej ciąg dalszy – czyli komu podmioty mają prawo ją udostępnić

Zasadą jest, że podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych ma obowiązek udostępnić dokumentację medyczną pacjentowi lub jego przedstawicielowi ustawowemu, bądź osobie upoważnionej przez pacjenta.

O ile definicja pacjenta raczej nie stwarza problemów interpretacyjnych, o tyle już pojęcie przedstawiciela ustawowego może budzić pewne wątpliwości.

Kim więc jest przedstawiciel ustawowy? Zgodnie z przepisami obowiązującego prawa jest to osoba uprawniona na podstawie przepisów ustawy do działania w cudzym imieniu, czyli – w omawianym przypadku – taka, której przysługuje, przewidziane w ustawie, prawo do dokonywania czynności prawnych w imieniu pacjenta z bezpośrednim dla niego skutkiem prawnym. Najczęściej będzie to rodzic osoby małoletniej, jeśli dziecko podlega jego władzy rodzicielskiej (może ona być mu przecież odebrana).

Na marginesie wspomnieć należy, że dokumentacja medyczna powinna być udostępniona także małoletniemu pacjentowi, który ukończył 16 lat. Wniosek taki wynika z faktu, że posiada on choćby prawo do uzyskania informacji o swoim stanie zdrowia, które niewątpliwie stanowi treść dokumentacji medycznej.

Co istotne, niezależnie od ustawy przedstawicielstwo ustawowe może również wynikać z orzeczenia sądowego. Wówczas będzie to kurator lub opiekun pacjenta (nie należy go jednak mylić z opiekunem faktycznym!).

Przepisy prawa wskazują również, że dokumentację medyczną należy udostępnić osobie upoważnionej przez pacjenta – ale czy upoważnienia może udzielić wyłącznie sam pacjent? Oczywiście, że nie. Niemożliwe byłoby przecież udzielenie pełnomocnictwa np. przez kilkuletnie dziecko czy osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie. Tym samym nie budzi wątpliwości, że także przedstawiciel ustawowy może upoważnić osobę trzecią do posłużenia się prawem do udostępnienia dokumentacji medycznej pacjenta.

Uwaga! Wobec braku oświadczenia pacjenta, że nie życzy on sobie, by ktokolwiek miał dostęp do jego dokumentacji medycznej, uprzednio udzielone upoważnienie, choćby zostało złożone w innym podmiocie medycznym, zachowuje moc i może stanowić podstawę udostępnienia dokumentacji medycznej tej osobie, na rzecz której zostało ustanowione (tak: Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 29 października 2014 roku, sygn. akt: III SAB/Kr 42/14).

Tym samym rekomendujemy aby przy pierwszych świadczeniach zdrowotnych udzielanych nowemu pacjentowi zawsze odebrać od niego:

oświadczenie pacjenta o upoważnieniu osoby bliskiej do uzyskiwania informacji o jego stanie zdrowia i udzielonych świadczeniach zdrowotnych, ze wskazaniem imienia i nazwiska osoby upoważnionej oraz danych umożliwiających kontakt z tą osobą, albo oświadczenie o braku takiego upoważnienia;
oświadczenie pacjenta o upoważnieniu osoby bliskiej do uzyskiwania dokumentacji, ze wskazaniem imienia i nazwiska osoby upoważnionej, albo oświadczenie o braku takiego upoważnienia.

Co zrobić w przypadku kiedy pacjent zmarł, a jego dokumentacja medyczna jest niezbędna np. dla dochodzenia zadośćuczynienia czy odszkodowania od sprawcy śmierci pacjenta zmarłego wskutek wypadku drogowego czy też w celu otrzymania ubezpieczenia?

Także i na to pytanie znajduje się odpowiedź w obowiązujących przepisach prawa. Po śmierci pacjenta dokumentacja medyczna jest bowiem udostępniana osobie upoważnionej przez pacjenta za życia (co tylko potwierdza zasadność odbierania ww. oświadczeń od nowych pacjentów placówki) lub osobie, która w chwili zgonu pacjenta była jego przedstawicielem ustawowym. Dokumentacja medyczna jest udostępniana także osobie bliskiej, chyba że udostępnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu sam pacjent jeszcze za życia.

Powstaje jednak pytanie – co ma zrobić osoba udzielająca świadczeń medycznych w przypadku sporu między osobami bliskimi o udostępnienie dokumentacji medycznej? W takim wypadku zgodę na udostępnienie może wyrazić sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu zmarłego pacjenta w postępowaniu nieprocesowym wszczętym na wniosek osoby bliskiej lub osoby wykonującej zawód medyczny.

Co więcej, osoba wykonująca zawód medyczny może wystąpić z wnioskiem do sądu także w przypadku uzasadnionych wątpliwości, czy osoba występująca o udostępnienie dokumentacji lub sprzeciwiająca się jej udostępnieniu jest osobą bliską.

W przypadku natomiast, gdy to sam pacjent za życia sprzeciwił się udostępnieniu swojej dokumentacji medycznej osobom trzecim, wskazany wyżej sąd – w postępowaniu nieprocesowym wszczętym na wniosek osoby bliskiej – może wyrazić zgodę na udostępnienie dokumentacji medycznej i jednocześnie określić zakres jej udostępnienia ale tylko wówczas, jeżeli jest to niezbędne w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta lub dla ochrony życia lub zdrowia osoby bliskiej.

W tym miejscu należy wyjaśnić kim jest „osoba bliska”, która po śmierci pacjenta posiada prawo do udostępnienia jej dokumentacji medycznej pacjenta. Zgodnie z ustawą o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, którą należy stosować w omawianej sytuacji, przez osobę bliską rozumiemy:

małżonka,
krewnego do drugiego stopnia,
powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej,
przedstawiciela ustawowego,
osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta.

Co ważne, jak wynika z orzecznictwa „osoba upoważniona działa w imieniu pacjenta, a jej wyznaczenie nie stanowi przeszkody do dalszego, bezpośredniego korzystania z omawianego prawa przez samego pacjenta. Prawo osób upoważnionych do dokumentacji medycznej jest więc prawem pochodnym od prawa przysługującemu pacjentowi. Realizacja tego prawa może zatem być kontynuowana po śmierci pacjenta. Nie wygasa ono z chwilą śmierci pacjenta.”

Kolejnym pytaniem, jakie się nasuwa podczas omawiania tematu udostępniania dokumentacji medycznej jest forma składania żądania udostępnienia dokumentacji medycznej (forma udostępniania – z uwagi na jej szeroki zakres – zostanie omówiona w osobnym artykule). Jak uznał Naczelny Sąd Administracyjny „naruszeniem przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych prawa pacjenta jest ograniczenie formy składania żądania udostępnienia dokumentacji medycznej. Ustawa z 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (…) nie daje bowiem podstaw do wyprowadzenia ograniczenia formy żądania. Wybór formy żądania, w tym podstawowej formy – formy ustnej – należy do pacjenta. Wyłączenie tej formy stanowi zatem naruszenie zbiorowych praw pacjentów.” – tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 września 2016 roku, sygn. akt: II OSK 1134/16.

Uwaga! Naruszenie praw pacjenta może rodzić różne rodzaje odpowiedzialności tj. cywilną, zawodową czy nawet karną. Pacjentom pozostaje też droga administracyjna np. skarga do NFZ lub Rzecznika Praw Pacjenta. Radzimy więc nie bagatelizować nawet niepozornej sprawy związanej z prawami Państwa pacjentów.

Jak widać, temat udostępniania dokumentacji medycznej jest tematem niezmiernie szerokim i problematycznym, a powyższe zagadnienia stanowią jedynie wierzchołek góry lodowej. Przepisy prawa wskazują bowiem szereg innych podmiotów upoważnionych do udostępnienia dokumentacji medycznej pacjenta. Czy jest wśród nich Policja albo organy skarbowe? O tym już w następnym odcinku…