WIBOR — czy można podważyć umowę kredytową?
W wielu przypadkach umowy kredytów w PLN ze zmiennym oprocentowaniem opartym na wskaźniku WIBOR posiadają wady, które mogą prowadzić do ustalenia ich nieważności albo wyeliminowania z umowy postanowień, na podstawie których w ostatnim czasie tak znacząco zwiększyło się oprocentowanie kredytów.
Czym jest WIBOR?
Zanim zagłębimy się w problemy związane ze wskaźnikiem WIBOR, musimy najpierw wiedzieć czym on jest. Skrót pochodzi od nazwy Warsaw Interbank Offered Rate i określa wysokość oprocentowania na polskim rynku międzybankowym.
Na podstawie stopy procentowej WIBOR banki komercyjne zgadzają się udzielać sobie nawzajem pożyczek oraz stosują ją do ustalenia wysokości zmiennego oprocentowania w kredytach udzielnych konsumentom. Wysokość wskaźnika jest zmienna i ustalana na nowo niemal codziennie.
WIBOR a orzecznictwo
Sąd Okręgowy w Katowicach 3 listopada 2022 r. wydał (wprawdzie uchylone, ale mające wpływ na inne sprawy) postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia na czas trwania procesu o ustalenie treści stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt mieszkaniowy udzielony w złotówkach poprzez usunięcie wskaźnika WIBOR jako elementu oprocentowania, skutkiem czego oprocentowanie będzie stałe, a jego wartością będzie ustalona w umowie marża.
Również Sąd Rejonowy dla Warszawy – Woli w dniu 15 grudnia 2022 r. wydał kolejne postanowienie, na mocy którego udzielił kredytobiorczyni zabezpieczenia powództwa o ustalenie o zapłatę wynikającego w umowy kredytu złotowego w postaci zwolnienia ze spłaty całości rat kredytu do zakończenia zainicjowanego przez nią procesu przeciwko bankowi o ustalenie nieważności umowy i zapłatę.
Postanowienia te wzbudzają wiele emocji, bo są wstępem do walki o prawa kredytobiorców złotowych. Oznaczają również, że w powyższych przypadkach sądy musiały uznać roszczenia kredytobiorców o wyeliminowanie WIBORU z umowy za (co najmniej) uprawdopodobnione. Nic dziwnego, że pojawiają się porównania „złotówkowiczów” do walczących o swoje prawa „frankowiczów”.
Dlaczego możliwe jest kwestionowanie umów złotowych kredytów hipotecznych ze zmiennym oprocentowaniem?
1. Postanowienia umowy dotyczące oprocentowania mają charakter abuzywny (niedozwolony)
W przypadku kredytów złotowych powszechne są sytuacje, w których w umowie zawarto wadliwą klauzulę zmiennego oprocentowania. Mowa o takiej klauzuli, która przewiduje najczęściej szereg czynników wpływających na zmianę stop procentowych, ale nie przewiduje (najczęściej) obowiązku banku dla zmiany tego oprocentowania w sposób proporcjonalny i odpowiadający kierunkom tych zmian.
W takim przypadku bank może zmieniać oprocentowanie dowolnie, w tym na niekorzyść kredytobiorcy. Oznacza to, że bank teoretycznie może zmieniać oprocentowanie na niekorzyść kredytobiorcy nawet jeśli parametry umowne ulegają zmianie na jego korzyść.
Ma to odniesienie do umów, gdzie banki przewidywały tzw. klauzule minimalnego oprocentowania kredytu („oprocentowanie kredytu jest zmienne, ale nie może być niższe niż…”). W takich przypadkach rozkład ryzyka umownego był jawnie i skrajnie niekorzystny dla konsumenta.
Już 27 marca 2018 Sąd Okręgowy w Siedlcach (sprawa o sygn. I C 1139/16) wydał wyrok, w którym stwierdził, że umowa kredytu złotowego zawiera niedozwolone postanowienia umowne — klauzule odnoszące się do zmiennego oprocentowania.
Sąd uznał, że zapis umowny nie zawierał jednoznacznych informacji w jakich okresach naliczane jest oprocentowanie, a także kiedy dokładnie zaczynają się i kończą te okresy. Bank zagwarantował sobie tym sposobem dowolność w określaniu warunków zmiany oprocentowania.
Sąd zarzucił ponadto bankowi, niedostateczne poinformowanie klientki, o całkowitych kosztach kredytu, stopie oprocentowania oraz warunkach i terminach spłaty rat, a nawet świadome wprowadził ją w błąd. Jak w uzasadnieniu wskazał ten Sąd:
„Bank jednoznacznie określił w umowie kredytu, że oprocentowanie kredytu jest zmienne, natomiast nie określił zasad przeliczania zmian, które miały być podstawą zmiany oprocentowania kredytu. (…) Biegły P. K. stwierdził, iż umowa § 5 nie zawiera jednoznacznej informacji w jakich dokładnie okresach oprocentowanie jest liczone, mimo że opis dotyczący tego tematu w umowie jest wyróżniony pogrubioną czcionką. (...) To samo dotyczy oprocentowania od kwot przeterminowanych określonych § 12 pkt. 2 umowy (…) Zdaniem Sądu postanowienia § 5, jaki §12 umowy dotyczące warunków zmiany oprocentowania naruszają interesy pozwanej, jako kredytobiorcy i są niedopuszczalne. Z brzmienia tych zapisów wynika dowolność banku w określaniu warunków zmiany oprocentowania wskazanych w umowie dotyczących stóp procentowych, a liczba rozwiązań może być nieskończona. (…)”
2. Nieprawidłowości w sposobie ustalania wskaźnika referencyjnego WIBOR
Wskaźnik WIBOR stanowi podstawę oprocentowania większości kredytów złotowych, zwłaszcza kredytów hipotecznych. Jego wysokość jest ustalana każdego roboczego dnia przez administratora, czyli spółkę GPW Benchmark, która od 2020 roku posiada licencję Komisji Nadzoru Finansowego na opracowywanie tego wskaźnika.
Teoretycznie mogłoby się wydawać, że metodologia wyznaczania indeksów WIBOR jest precyzyjnie określona i opera się na tzw. kaskadzie danych oraz algorytmach arytmetycznych, ale rzeczywistość wygląda odmiennie.
Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. (BMR) wskaźniki referencyjne, w tym również WIBOR, powinny być obliczane na podstawie rzeczywistych transakcji. W praktyce jednak do transakcji nie dochodzi lub dochodzi bardzo rzadko, w związku z tym w większości WIBOR ustalany na podstawie deklaracji banków co do stawek, po których są gotowe pożyczać pieniądze innym bankom.
Podczas wyliczania wysokości WIBOR pod uwagę brane są dane przekazywane przez 10 największych banków w Polsce. Aby administrator mógł określić wysokość WIBOR 3M oraz WIBOR 6M, banki w pierwszej kolejności powinny podać wysokość oprocentowania depozytów 3-miesięcznych i 6-miesięcznych na rynku międzybankowym.
Problem tkwi w tym, że od 2008 roku banki nie pożyczają sobie pieniędzy na tak długie okresy (nie ma na rynku międzybankowym depozytów na okres 3 lub 6 miesięcy, na potrzeby wyliczenia wskaźników
WIBOR 3M oraz WIBOR 6M). Zatem nie ma rzeczywistych transakcji, które mogłyby stanowić podstawę do wyliczenia wskaźników referencyjnych.
Bardzo niewiele jest też długoterminowych transakcji zawieranych przez banki z innymi dużymi podmiotami finansowymi, które mogą zostać wzięte pod uwagę w drugiej kolejności. Bankom pozostaje więc podanie tzw. oceny eksperckiej, po jakiej cenie pożyczyłyby sobie pieniądze na wskazane okresy.
Jak widać banki mają sporą swobodę przy ustalaniu wysokości wskaźników WIBOR. W opinii ekspertów istnieje szereg wątpliwości czy indeks WIBOR powinien być podstawą do ustalania wysokości oprocentowania zmiennego kredytów konsumenckich, jak również czy jest on reprezentatywny i obiektywny.
Przede wszystkim nijak ma się on do transakcji na rynku detalicznym i nie odzwierciedla kosztu pozyskania przez banki pieniądza. Wyraźnie widać różnicę w wysokości WIBOR a oprocentowania depozytów oraz rachunków oszczędnościowych, które są na kilkukrotnie niższym poziomie, co dowodzi nierynkowości charakteru tego wskaźnika — nie odzwierciedla on kosztu pieniądza na rynku międzybankowym, a proces ustalania tej stawki jest nieprzejrzysty i nie spełnia wymogów unijnego rozporządzenia BMR. Z uwagi na to, że sposób ustalania wskaźnika WIBOR nie odpowiada wymogom stawianym w Rozporządzeniu możliwe jest zakwestionowanie umowy.
Nie można pominąć również, że samo stosowanie zmiennego oprocentowania opartego o WIBOR, na którego wysokość bank może wpływać, mając interes w tym, aby był jak najwyższy jest niedopuszczalne – jako sprzeczne z definicją umowy kredytu i naturą zobowiązania.
3. Niedopełnienie obowiązków informacyjnych przez bank
Sytuacja, w której bank nie wypełnił w sposób prawidłowy obowiązków informacyjnych, może stanowić samodzielną przesłankę ustalenia nieważności umowy przez sąd.
Badając sprawę kredytu udzielonego w złotówkach sąd powinien dokonać oceny prawidłowości wypełnienia przez banki obowiązków informacyjnych w zakresie ryzyka związanego z zastosowaniem w umowie konstrukcji zmiennego oprocentowania.
Podkreślmy, że nie wystarczy, że bank poinformuje o możliwości w zmianach oprocentowania. Bank powinien przedstawić m.in. wpływ zmiany oprocentowania na wysokość raty, historyczną wysokość WIBORU.
Bank powinien również dokładnie wyjaśnić inne kwestie związane z umową, np. że raty równe nie oznaczają tego, że na pewno nie zmienią się podczas całego okresu kredytowania oraz jak zmieniają się proporcje części raty kapitałowej i odsetkowej na wypadek zmiany WIBOR/oprocentowania.
Pojawiają się również opinie, że nawet szeroka informacja o możliwych wzrostach stawki i wpływie tych wzrostów na wysokość raty nie spełnia kryteriów przejrzystości, gdy kredytobiorca nie miał przedstawionej realnej alternatywy, jaką były kredyty ze stałym oprocentowaniem. Tymczasem w okresie historycznie najniższych wartości WIBOR banki oferowały w zasadzie wyłącznie kredyty ze zmiennym oprocentowaniem.
Bank powinien przedstawić również wszelkie dokumenty związane z umową, w szczególności te na które w jej treści się powołuje. Zgodnie z art. 384 k.c. wzorzec umowy wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy (albo gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści).
Zyski z korzystnego wyroku sądu w sprawie kredytu z oprocentowaniem zmiennym opartym na WIBOR.
Istnieje kilka przewidywanych sposobów rozstrzygania przez sądy spraw dotyczących unieważnienia
klauzuli zmiennej stopy procentowej bazującej na wskaźniku WIBOR. Jeżeli sąd przychyli się do argumentacji, że klauzula zmiennego oprocentowania jest abuzywna (lub że WIBOR jest wadliwy i stanowi niedozwolone postanowienie umowne) może:
usunąć z umowy wszystkie składniki oprocentowania tj. WIBOR oraz marżę i nakazać zwrot na rzecz kredytobiorcy wpłaconych dotychczas odsetkowych części rat oraz kontynuowanie spłaty kredytu bez odsetek, przy zachowaniu pozostałych parametrów, takich jak okres kredytowania oraz liczba rat;
usunąć z umowy WIBOR i pozostawić oprocentowanie w wysokości stałej marży i nakazać rozliczyć umowę tak, jakby oprocentowanie równało się wysokości marży bankowej (bez WIBOR) i kontynuować spłatę takiego kredytu;
unieważnić umowę kredytu w całości, w której to sytuacji, strony muszą sobie zwrócić wzajemne świadczenia — bank jest zobligowany do oddania całości wpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych, a kredytobiorca ma do zwrotu tylko nominalną kwotę kredytu.
Czy powinienem pozwać bank za kredyt oparty na WIBOR?
W naszej ocenie (oraz ocenie innych specjalistów) banki z każdą ratą kredytu pobierają swoiste podwójne wynagrodzenie – stałą marżę bankową oraz różnicę pomiędzy wysokością WIBOR a ceną pieniądza na rynku. Jest to działanie niezgodne z ustawą Prawo bankowe oraz z naturą stosunku zobowiązaniowego.
Nie można pominąć również, że samo stosowanie zmiennego oprocentowania opartego o WIBOR, na którego wysokość bank może wpływać, mając interes w tym, aby był jak najwyższy jest niedopuszczalne — jako sprzeczne z definicją umowy kredytu i naturą zobowiązania.
Choć spójne orzecznictwo nie zostało do tej pory wypracowane, już teraz niektóre postanowienia sądów mogą napawać kredytobiorców optymizmem. Napawać nadzieją może także precedens ustanowiony w sprawach frankowych. Pokazuje on, że klienci banków mogą z sukcesami dochodzić swoich praw w sądzie. Nie można w tej kwestii pominąć udziału TSUE, który odegrał znaczącą rolę w sprawach kredytów frankowych, a w dalszej perspektywie prawdopodobnie także i złotowych.
Podkreślenia wymaga, że złożenie pozwu w sądzie nie stawia sprawy „na ostrzu noża”, a bank może zaoferować zawarcie ugody zmieniającej treść umowy. Kredyt ponadto można dalej spłacać. Złożenie pozwu nie stanowi dla banku podstawy do wypowiedzenia umowy kredytu ani zmiany jej warunków na jeszcze bardziej niekorzystne.
Skontaktuj się z nami
Plac Powstańców Śląskich 8/3
53-314 Wrocław
tel: 71 333 90 90
mail: kancelaria@chudzikowski.pl
Kancelaria Chudzikowski S.K.A.
NIP 899-291-43-44
Pl. Powstańców Śląskich 8/3 53–314 Wrocław
Nr konta w Nest Banku 24 2530 0008 2041 1071 5731 0001
Kancelaria Chudzikowski S.K.A. | kontakt: kancelaria@chudzikowski.pl | 2023 © all rights reserved