Zakaz konkurencji
Wiele biznesów chce chronić się przed negatywnymi skutkami odejścia wykwalifikowanych pracowników. Jednym z zabezpieczeń może być właśnie zakaz konkurencji. Jednak czym dokładnie jest i jak go stosować, by był zgodny z prawem?
Czym jest zakaz konkurencji?
Zakaz konkurencji to narzędzie, które pomaga przedsiębiorstwom chronić swoje interesy i zabezpieczyć tajemnice handlowe firmy. Zapobiega również wykorzystaniu przez pracowników zdobytej wiedzy i doświadczenia na rzecz konkurencji.
Zakaz konkurencji może być klauzulą umowną lub odrębną umową. Zapisy zakazu określają działania, jakie może podjąć osoba zobowiązana do jego przestrzegania (na przykład pracownik) w stosunku do konkurencyjnych firm.
Kiedy można zastosować zakaz konkurencji?
Z zakazem konkurencji możemy spotkać się w branżach wymagających wysokiego poziomu kwalifikacji. Szczególnie często zakazy konkurencji występują w dziedzinach takich jak finanse, prawo, medycyna czy przemysł wysokiej technologii. W takich branżach niekontrolowany przepływ wiedzy i umiejętności nabytych przez jedną ze stron (na przykład pracownika, kontraktora) może w dalszym rozrachunku skutkować negatywnymi, wymiernymi konsekwencjami dla drugiej strony.
Wiele osób kojarzy zakaz konkurencji z umową zawartą pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Jednak ta klauzula może zostać zawarta nie tylko w umowie o pracę. Możemy także spotkać się z nią w przypadku współpracy opartej o inne formy umów.
Postanowienia umowy powinny dokładnie określać, jakie działania są zabronione pracownikowi po ustaniu zatrudnienia. Najczęściej będzie to zakaz świadczenia pracy u podmiotów konkurencyjnych, zakaz prowadzenia własnej działalności gospodarczej w tej samej branży lub uczestniczenia w projektach z nią związanych.
Zakaz konkurencji w umowie o pracę
W przypadku umowy o pracę kwestia zakazu konkurencji jest najbardziej klarowna. Wszelkie najważniejsze informacje dotyczące tej klauzuli znajdziemy w Kodeksie Pracy. Co ważne, w Kodeksie znajdziemy cały rozdział poświęcony kwestii zakazu konkurencji.
Możemy wyczytać, że zakaz konkurencji może zostać ustanowiony w formie pisemnej umowy odrębnej od samej umowy o pracę. W umowie określa się zakres, w jakim pracownik nie może prowadzić sam działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy w czasie trwania umowy. Znajdują się w niej również zapisy mówiące o zakazie współpracy z innym podmiotem prowadzącym działalność konkurencyjną wobec pracodawcy.
W ustawie wprowadzono także możliwość zawarcia zakazu konkurencji obowiązującego po ustaniu zatrudnienia. Takie zakazy mogą zostać wprowadzone, jeżeli pracownik miał dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
Umowa ustanawiająca zakaz konkurencji po zakończeniu stosunku pracy musi wskazywać podstawę wprowadzenia zakazu i okres jego obowiązywania. Co szczególnie istotne, umowa musi także określać odszkodowanie. Odszkodowanie nie może być niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Odszkodowanie może być wypłacone jednorazowo lub w miesięcznych ratach.
Zakaz konkurencji po zakończeniu stosunku pracy może przestać obowiązywać także przed upływem terminu określonego w umowie. Jednak do tego muszą zostać spełnione określone warunki. Przesłanką do zakończenia może być, na przykład, ustanie przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji. Zakaz przestanie również obowiązywać, jeżeli pracodawca nie będzie wywiązywał się z obowiązku wypłaty odszkodowania na rzecz byłego pracownika.
W Kodeksie Pracy znajdziemy również zapisy o odpowiedzialności pracownika w razie naruszenia zakazu konkurencji prowadzącego do powstania szkody po stronie pracodawcy. W takim przypadku pracownik ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w dziale piątym, rozdział I Kodeksu Pracy.
Zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych
Podkreślmy, że regulacje Kodeksu Pracy nie mają zastosowania w umowach cywilnoprawnych. W ich wypadku dopuszczalność ustanawiania zakazu konkurencji wywodzi się z zasady swobody umów (art. 3531 Kodeksu Cywilnego). Dlatego też postanowienia zakazu konkurencji mogą być sformułowane odmiennie niż w przypadku prawa pracy.
Umowa zlecenie
Również w przypadku umowy zlecenia zakaz konkurencji może być ustanowiony na czas trwania zlecenia i po jego zakończeniu.
W orzecznictwie pojawiają się rozbieżności dotyczące zakazu konkurencji w umowie zlecenie. Wątpliwości budzi kwestia równowagi kontraktowej stron umowy o zakazie konkurencji. Również oceny dotyczące skuteczności nieekwiwalentnych postanowień są podzielone.
Na przykład Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 września 2003 r., sygn. akt III CKN 579/01 wskazał:
„Nie sposób uznać, aby pozostawało w zgodzie z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie zleceniobiorcy do niepodejmowania działalności konkurencyjnej przez 3 lata po ustaniu umowy, bez jakiegokolwiek ekwiwalentu”.
Jednak inny pogląd Sąd Najwyższy zaprezentował w późniejszym postanowieniu z dnia 5 grudnia 2013 r. W orzeczeniu o sygnaturze akt. V CSK 30/13 możemy wyczytać:
„Wprowadzenie w umowie o świadczenie usług (art. 750 KC) klauzuli konkurencyjnej bez ekwiwalentu, z zastrzeżeniem kary umownej za jej naruszenie, mimo braku symetrii, mieści się w granicach swobody kontraktowej i nie narusza właściwości tego stosunku prawnego (art. 3531 KC)”.
Musimy więc mieć na uwadze, że w przypadku ewentualnego sporu, sąd dokona oceny zapisów przez pryzmat całości okoliczności sprawy, stąd w interesie obu stron jest formułowanie postanowień zakazu konkurencji w sposób niebudzący wątpliwości.
Umowa B2B
Niedawno opisywaliśmy kwestię współpracy na zasadach B2B. Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na ten temat, przeczytaj artykuł o świadczeniu usług B2B.
Sytuacja pod względem formułowania umowy o zakazie konkurencji jest zbliżona jak w innych umowach cywilnoprawnych – zgodnie z zasadą swobody umów strony mogą wykreować stosunek umowny w dowolny sposób, z zastrzeżeniem zachowania zgodności z istotą stosunku prawnego, z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.
Umowa lub klauzula o zakazie konkurencji ma zapewnić przedsiębiorcy ochronę przed skutkami działań drugiej strony. Bez niej niektóre działania, przynoszące przecież szkodę przedsiębiorcy, nie byłyby penalizowane.
Zastosowanie umowy lub klauzuli o zakazie konkurencji ma przede wszystkim na celu zapewnienie przedsiębiorcy ochrony przed skutkami działań drugiej strony, które w innym przypadku nie byłby penalizowane. Zasygnalizowania wymaga jednak fakt, że w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami, a także przedsiębiorcami i klientami występuje również szerokie zagadnienie czynu nieuczciwej konkurencji, uregulowanego przepisami Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Zakaz konkurencji — podsumowanie
Warto podkreślić, że wprowadzenie zakazu konkurencji musi być odpowiednio uzasadnione, a sama forma zakazu powinna być proporcjonalna do interesu, który ma chronić. Klauzula o zakazie konkurencji nie może stać się narzędziem mającym na celu uniemożliwienie pracy w zawodzie lub wykluczenie danego podmiotu z obrotu gospodarczego.
Określając zakres klauzuli należy uwzględnić specyfikę branży, w której działa chronione przedsiębiorstwo, rodzaj czynności wykonywanych przez pracownika lub współpracujący podmiot oraz charakter informacji, które przedsiębiorstwo udostępniło drugiej stronie w trakcie współpracy.
Należy pamiętać, że niewłaściwe sformułowanie treści umowy o zakazie konkurencji może skutkować próbą podważenia jej ważności lub brakiem faktycznej możliwości wyegzekwowania zakazu.
Skontaktuj się z nami
Plac Powstańców Śląskich 8/3
53-314 Wrocław
tel: 71 333 90 90
mail: kancelaria@chudzikowski.pl
Kancelaria Chudzikowski S.K.A.
NIP 899-291-43-44
Pl. Powstańców Śląskich 8/3 53–314 Wrocław
Nr konta w Nest Banku 24 2530 0008 2041 1071 5731 0001
Kancelaria Chudzikowski S.K.A. | kontakt: kancelaria@chudzikowski.pl | 2023 © all rights reserved